COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ (CBS)

CBS, dünya üzerinde karmaşık sosyal, ekonomik ve çevresel v.b. sorunların çözümüne yönelik büyük hacimli coğrafi verilerin; depolanması, işlenmesi, mekansal analiz ve sorgulamalar ve buna bağlı olarak çok çeşitli görüntüleme işlemlerini yapabilmek için geliştirilmiş donanım, yazılım ve yöntemler sistemidir (Rhind 1989, Antenucci at all. 1991, Alkış 1994).

Günümüz haritacılığının yeni kavramlarından olan Coğrafi Bilgi Sistemleri ile şimdiye kadar imkansız veya çok güç olan, coğrafya ile ilgili birçok problemin çözümü gerçekleştirilebilmiştir. Sayısal harita da bu dönemde CBS ile birlikte ortaya cıkmıştır. Artık başlıbaşına bir bilim dalı olmaya başlayan ve birbirinden çok farklı bilim dallarına hizmet edebilen CBS; Coğrafya ile ilgili grafik ve grafik olmayan verilerin kullanıcı ihtiyaçlarını karşılayacak biçimde çeşitli kaynaklardan toplanması, depolanması, işlenmesi, analiz edilmesi, yönetilmesi ve sunulması fonksiyonlarını bütünüyle yerine getiren donanım, yazılım ve personel bileşenlerinden oluşan bir organizasyondur. Bu organizasyonun ihtiyacına en iyi cevap verecek yazılım ve donanım seçilmelidir. Organizasyon içinde aynı anda farklı CBS yazılımlarının kullanımından kaçınılmalıdır.

COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ BİLEŞENLERİ

Coğrafik Bilgi Sistemleri (CBS) konuma dayalı gözlemlerle elde edilen grafik ve grafik olmayan bilgilerin toplanması, saklanması, işlenmesi ve kullanıcıya sunulması işlevlerini bütünlük içerisinde gerçekleştiren bir bilgi sistemidir. CBS’nin bileşenleri;

• Donanım
• Yazılım
• Veri
• İnsan
• Metotlar’dan oluşmaktadır.

COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ GEREKSİNİMLERİ

CBS’lerin hayata geçirilmeleri, yani aktif olarak kullanımı için her şeyden önce altyapının hazırlanması gerekir. Altyapı hazırlanırken gereksiz bilgi depolanmasından kaçınılmalıdır. Burada en önemli yatırım personelin bilgi birikimi ve bilgiyi doğru kullanımındaki yeteneğidir. Çok büyük yatırım ve zaman isteyen böyle bir durumun son derece hassas olduğuda unutulmamalıdır. CBS’nin kurulmasında atılacak yanlış bir adım, sistemin başarısızlığa uğraması sonucunu doğuracaktır. Bu nedenle CBS’nin kurulmasında aşağıdaki özellikler dikkate alınmalıdır :

• Ekonomik nedenlerin yaratacağı aksaklıklar, CBS kavramının o organizasyonda olumsuz bir yaklaşım görmesine neden olacağından herhangi bir aşamada ekonomik desteğin kesilmemesine özen gösterilmelidir.
• Sistemin kurulması ve yaşatılması uzun zaman alacağından çalışmalar sabır ve özenle yürütülmelidir.
• Çok iyi yetişmiş çekirdek personele gereksinim vardır. Bunlar kendi konuları (Jeodezi, Fotogrametri ve Kartoğrafya) ve CBS konusunda deneyimli olmalıdır.
• Organizasyonun ihtiyacına en iyi cevap verecek yazılım ve donanım seçilmelidir.
• Organizasyon içinde aynı anda farklı CBS yazılımlarının kullanımından kaçınılmalıdır.
• Mevcut yazılım ve donanım güncelliğini yitirmeden en etkin biçimde kullanılmalıdır.
• Geçiş dönemi çok iyi ayarlanmalı, klasik üretimde kullanılan eski personel eğitilip sayısal üretime katkıları sağlanmalıdır.

Yukarıda sayılan maddelerin herhangi birinin veya birkaçının eksik uygulanması veya hiç uygulanmaması, CBS’ni çökertecektir. Örneğin yanlış yazılım ve donanım seçilmesi durumunda, CBS’nin temel unsurlarını (analiz, veri toplama, depolama, sunma) sağlayacak uygulamalar geliştirilemeyecek ve vaz geçilmesi zor olduğundan, bilerek yanlışlığın sürdürülmesine neden olunacaktır.

COĞRAFİK VERİ KAYNAKLARI & VERİ TOPLAMA

Coğrafik varlıklar iki tür veri ile tanımlanmakta ve coğrafik bilgi sistemlerine girilmektedir.

• Geometrik veriler; Herhangi bir varlığın coğrafik konumu ile ilgili verilerdir (Örneğin ; yol, göl, orman ve toprak türleri gibi varlıkları temsil eden noktasal, çizgisel ve alansal veriler);
• Geometrik olmayan veriler; coğrafik varlığın kaydedilmiş tanımlayıcı bilgileri ile ilgili verilerdir (Örneğin; yolun ismi, asfalt olup olmadığı, gölün tuzluluk durumu, derinliği ve orman türlerinin yoğunluğu, kereste kapasitesi, yaşı, toprakların derinliği, tekstürü, verimlilik durumu gibi tanımlayıcı veriler).
• Coğrafi veri toplama yöntemi ve teknolojisi herşeyden önce verilerin kaynağına bağlıdır. Coğrafi veri kaynakları genel olarak;
• Basılı haritalar ve özniteliksel tablosal verileri (çizgisel, konulu ve diğer haritalar, öznitelik tablosal veriler ),
• Sayısal veya elektronik veriler,
• Hava fotoğrafları ve diğer görüntüler,
• Uydu verileri (uydu ve hava platformlarından alınan sayısal veriler),
• Arazi ölçümleri şeklinde sınıflandırılabilir.

Coğrafik bilgi sistemlerine veri girişi klavye, basılı haritalardan elle sayısallaştırma, taranmış harita, hava fotoğrafları ve görüntülerden otomotik-yarı otomotik sayısallaştırma, sayısal uydu verileri ve diğer sayısal verilerin disket, CD-ROM ve internet araçlarından biri veya birkaçı kullanılarak sağlanmaktadır (Aranoff, 1989).