Uludag Üniversitesi Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulu Kurulus ve Isleyis Yönergesi

BIRINCI BÖLÜM

Amaç- Kapsam- Dayanak

 Amaç

Madde 1. Bu yönergenin amaci Uludag Üniversitesi ve bagli kuruluslarinda deney hayvanlari ile yapilacak olan bilimsel arastirma, test, saglik hizmetleri uygulamalari, egitim-ögretim ve yayin gibi temel etkinliklerde kullanilan yöntem ve materyaller ile ilgili minimum etik standartlari saptamak, etik ilkeler dogrultusunda görüs bildirmek ve arastirma önerilerini bu açidan incelmek üzere 6 Temmuz 2006 tarih ve 26220 sayili Resmi Gazetede yayinlanan Hayvan Deneyleri Etik Kurullarinin Çalisma Usul ve Esaslarina dair Yönetmelik' in 9. Maddesinde öngörülen Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurul'un Kurulusu, görevleri, çalisma yöntemi, çalisma ilkeleri ve isleyisine iliskin esaslari belirlemektir.

 

Kapsam

Madde 2. Bu Yönerge,  Uludag Üniversitesinde deney amaciyla kullanilacak hayvanlarin kullanimindan önce alinmasi gereken izinleri,  Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulu'nun olusturulmasini, bu kurulunun çalisma esaslarini, görevlerini, egitim, denetim ve yükümlülüklerini kapsar.

 

Dayanak

Madde 3. Bu Yönerge, 2547 Sayili Yasanin 14. Maddesine dayali olarak 6 Temmuz 2006 tarih ve 26220 Sayili Resmi Gazetede yayinlanan Hayvan Deneyleri Etik Kurullarinin Çalisma Usul ve Esaslarina dair Yönetmelik' in 9. Maddesine göre hazirlanmistir.  

 

IKINCI BÖLÜM

Tanimlar ve Organlar

Tanimlar

Madde 4. Bu yönergede geçen;

a)     Üniversite: Uludag Üniversitesini (UÜ)

b)     Deney: Deneysel olmayan hayvancilik, tarimsal ya da kliniksel veterinerlik uygulamamalari disinda kalan ve hayvanlarin öldürülmesi veya isaretlenmesi için çagdas kabul edilen, en az aci veren insancil yöntemlerden baska, aci, eziyet, rahatsizlik veya kalici hasar neden olacak sekilde, yetistirilmis hayvanlarin, dogurtulmalari dahil, deneysel veya diger bilimsel amaçlarla kullanilmasini,

c)      Deney hayvani: Deneyde kullanilan veya kullanilacak hayvani,

d)     Deney hayvani kullanicisi: Laboratuar hayvani kullanarak her türlü egitim, arastirma, uygulama ve test yapmak, isteyen veya programlarin yapilmasinda deney hayvanlarina dokunarak, gözlemleyerek katkida bulunan ögrencileri, arastirmacilari, akademik, saglik, teknik ve idari personeli,

e)     Etik: Ahlak bilimi, töre bilimi, insan ve hayvan yasamini ilgilendiren bilimlerde yapilabilecek hareket ve davranislarinin sinirlari, davranisin öncesinde yol gösterici ve sinirlayici kurallar toplulugunu,

f)        Hayvan: Serbest yasayan larva biçimleri ve/veya çogalan larva biçimleri dahil, ancak cenin ya da embriyo biçimleri hariç, insan olmayan herhangi bir omurgali canliyi,

g)     Uludag Üniversitesi Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulu (UU-HADYEK):  Üniversitemiz içinde ve bagli kuruluslarinda bilimsel arastirma, test, tibbi uygulamalar ve egitim-ögretim gibi temel etkinliklerde deney hayvanlari ile yapilacak islemleri asgari etik ilkeler çerçevesinde degerlendirmeyi, görüs bildirmeyi, önerilen protokolleri incelemeyi, izin vermeyi, uygulamalarin izlenmesini, deney hayvanlari üzerinde yapilan bütün islemlerin kayit altina alinmalarini ve islemler aninda ya da geriye dogru izlenebilmelerini saglayan kurulu,

h)      Insancil öldürme yöntemi: Bir hayvanin türüne göre en az fiziksel ve davranissal aci verilmek suretiyle yasamina son verilmesini,

i)        Kullanici kurulus: Uludag Üniversitesini ve bagli kuruluslarini,

j)        Tedarikçi kurulus: Deney hayvanlarinin deneylerde kullanilmak amaci ile tedarik edildigi ilgili resmi makamlarca izin verilmis ya da kayit edilmis gerçek veya tüzel kisiyi,

k)      Uludag Üniversitesi Tip Fakültesi Deney Hayvanlari Yetistirme ve Arastirma Merkezi (UUTF-DHYAM): Uludag Üniversitesi Tip Fakültesi Dekanligina Bagli olarak çalisan Deney Hayvanlari Yetistirme ve Arastirma Merkezini,

l)        Üretici kurulus:  Hayvanlarin, deney amaciyla kullanilabilecegi yasa ve büyüklüge gelinceye kadar yetistirildigi, bakildigi ve deneylerde kullanilmak amaci ile üretildigi, Tarim ve Köy Isleri Bakanligi tarafindan izin verilmis ya da kayit edilmis gerçek veya tüzel kisiyi,

m)   Yetistirilmis hayvan: Tarim ve Köy Isleri Bakanligi tarafindan izin verilen tesislerde üretilen ve bu yönerge çerçevesinde yapilacak deneylerde kullanilmak üzere yetistirilerek, kimliklendirilmis ve kayit altina alinmis hayvani,

n)      Yetkili kisi: Hayvanlar üzerinde bu yönergede tanimlanan uygulamalari yapabilecek egitim ve yetenege sahip, deney hayvani kullanicilarini egitebilecek nitelikteki kisileri ifade eder.

 

Deney Hayvanlarinin Kullanilma Amaçlari

 

Madde 5.  Deney hayvanlari;

a)     Insanlar, hayvanlar, bitkilerdeki hastalik, sagliksizlik veya diger anormallikleri ya da bunlarin etiklerinden kaçinilmasi, önlenmesi, tanisi, tedavisi ve söz konusu canlilarda davranissal özelliklerin degerlendirilmesi, tespiti, düzenlenmesi veya degistirilmesi amaciyla; ilaçlarin asilarin, gidalarin, diger madde ve ürünlerin gelistirme, imalat, kalite etkinlik ve güvenlik testlerinin yapilmasinda,

b)     Insan, hayvan ve bitkilerde fizyolojik mekanizmalarin belirlenmesi, düzenlenmesi veya degistirilmesi,

c)      Dogal çevrenin insan veya hayvanlarin saglik ya da refahi yararina kullanilmasi,

d)     Egitim-ögretim,

e)     Adli sorusturma

f)        Insan, hayvan veya bitkilerde davranissal özelliklerin degerlendirilmesi, tespiti, düzenlenmesi ya da degistirme,

g)     Bilimsel arastirma için kullanilabilir.

 

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

Organlar ve Görevler

Uludag Üniversitesi Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulun (UÜ-HADYEK) Kurulusu

 

Madde 6.  UÜ-HADYEK;

 

a)     Deney hayvanlari konusunda en az 1 yil deneyimli, UUTF-DHYAM'da görevli bir veteriner hekim,

b)     UÜ Tip Fakültesi Fizyoloji, Farmakoloji, Biyoistatistik Anabilim dallarindan birer ögretim üyesi,

c)      Vateriner Fakültesi Patoloji, Zootekni ve Deontoloji Anabilim Dallarindan birer ögretim üyesi,

d)     Deney hayvanlari ile çalismayan ve Universite ile çikar iliskisi olmayan Bursa'da yasayan bir T.C. vatandasi,

e)     Universite ile çikar iliskisi olmayan bir sivil toplum kurulusuna kayitli T.C. vatandasi bir üyeden olusur.

 

 Uludag Üniversitesi Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulun (UÜ-HADYEK) Atanma ve Görev Süresi

 

Madde 7.: UU-HAYDEK Baskani, Baskan Yardimcisi ve üyeleri Rektör tarafindan atanir.

 

Madde 8. UU-HAYDEK üyelerinin görev süresi 4 yildir.  Görev süresi biten üye yeniden atanabilir. Bir takvim yili içinde izinsiz ve mazeretsiz olarak üst üste üç toplantiya katilmayan üyeligi kendiliginden düser. Üyelik sifatinin ölüm, emeklilik, ayrilma veya herhangi bir nedenle sona ermesi veya üyeliginin düsmesi halinde, yerine ayni usulle ve kalan süreyi tamamlamak üzere ayrilan üyenin nitelikleri tasiyan yeni bir üye seçilir.

 

Uludag Üniversitesi Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulun (UÜ-HADYEK) Çalisma Yöntemi 

 

Madde 9. UU-HADYEK asagida belirtildigi sekilde çalisir:

 

a)     UU-HADYEK ayda en iki kez olmak üzere, kurum içinde önceden ilan edilmis tarihte ve periyodik olarak, baskanin belirledigi gündemle ve salt çogunlukla toplanir. Baskanin yoklugunda baskan vekili baskanligi yürütür.

b)     Kararalar kurul üye tam sayisinin yaridan bir fazlasi ile alinir. Oy esitligi durumunda baskanin oyu yönünde karar verilir.

c)      UU-HAYDEK' e yapilacak izin ve onay basvurulari FORM-1'nin (EK-1) eksiksiz doldurulmasi ile yapilir.

d)     Basvurular, yapilacak deneylerin yürütücüsü/yürütücüler konumundaki en kidemli personel tarafindan yapilir. Tez çalismalarinda yürütücü Tez danismani ögretim üyesidir. Yürütücünün ögretim üyesi oldugu basvurularda 'en kidemli personel' sarti aranmaz.

e)     Basvuralar gelis sirasina göre gündeme konur ve en geç 2 toplantida karara varilir. UU-HADYEK basvurulari inceleyerek 'uygun', 'düzeltilmesi gerekir', 'kosullu olarak uygun' veya 'red' karari verir. Gerekli hallerde kurul deneyimli uzmanlarin yazili görüsüne basvurabilir ve uzmanlari toplantiya davet ederek sözlü görüs isteyebilir. 

f)        Düzeltilmesi yönünde karar verildiginde, basvurular yürütücüsü/yürütücüleri tarafindan düzeltildikten sonra tekrar degerlendirilir. Bunlar için 'uygun' kosullu olarak uygun' ya da 'ret' karari verilir.

g)     Ilk basvuruda ya da düzeltildikten sonraki basvuruda 'kosullu olarak uygun' karari verilmis projeler, kararda belirtilen süre ile izlendikten sonra istenen kosullarin yerine getirilip getirilmedigi de dikkate alinarak  'uygun' ya da 'uygun degildir' seklinde karar verilir.

h)      Etik kurul üyelerine ait basvurular görüsülürken ilgili kurul üyesi toplantiya katilamaz ve oy kullanamaz.

i)        Bütün basvurular ve alanina kararlar bir veri tabaninda saklanir. Kayitlar en az 5 yil süre ile saklanir. Kayitlar Hayvan Deneyleri Merkezi Etik Kurulu, Bakanliginin ve Üniversite yönetimin denetimine açik tutulur.

j)        Üniversite UU-HADYEK' in çalismalarin ve kayitlarinin düzenli yürütülmesi için baskanliga bagli bir sekretarya kurulur.

 

Uludag Üniversitesi Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulun (UÜ-HADYEK) Görevleri 

 

Madde 10. UÜ-HADYEK' in görevleri asagida belirtilmistir.

a)     Kendi çalisma usul ve esaslarini belirleyen yönergeyi hazirlamak ve gerekli hallerde degisiklik önerileri yapmak.

b)     Deney hayvanlari üzerinde yapilacak tüm islemlerin etik yönden kabul edilebilir sinirlarini belirleyerek çalisma protokollerini onaylamak ve ya gerekçeli olarak kabul etmemek.

c)      Kurum içinde deney hayvani kullanilmasi sürecinin etik kurallara uygun olarak sürdürülmesini denetlemek, bu amaçla gerekli düzenlemeleri yapmak.

d)     Deney hayvanlari üzerinde yapilacak islemlerin onaylanmis protokole göre yapilmasini saglama, gerektiginde sonlandirilmalarini saglamak.

e)     Deney hayvanlarinda çalisacak personelin gerekli egitim almasini saglamak. Bu amaçla sertifika programlari düzenlemek. Sertifikasi olmayanlarin deney hayvanlari ile çalismasini engellemek.

f)        Deney hayvanlarin üretim, yetistirme, barindirma ve nakil kosullari ile deneylerin yapildigi laboratuar kosullarini ve ekipmanin etik yönden uygun olup olmadigi denetlemek, uygun görmedigi durumlarda deney hayvani kullanilmasini engellemek.

g)     Deney hayvani kullanimi ile ilgili her türlü bilgi ve veriyi toplamak, deney hayvani yillik kullanim raporunu hazirlamak ve Hayvan Deneyleri Merkezi Etik Kurulunu sunmak.

h)      Deneysel çalismalar sonunda ortaya çikan atiklar, ölü hayvanlar ve tibbi atiklarin 2872 sayili Çevre Kanunu ve ilgili mevzuat çerçevesinde yok edilmesini saglamak.

i)        Deney hayvanlarinin 5199 sayili Hayvanlari Koruma Konunun ve ilgili mevzuat hükümlerine göre kayit altina alinmalarini ve izlenebilmelerini saglamak.

 

Uludag Üniversitesi Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulun (UÜ-HADYEK) Çalismalari

Madde 11. UÜ-HADYEK çalismalari sirasinda su temel ilkeleri göz önünde bulundurur.

a)     Üniversitede hayvanlar üzerinde yapilacak tüm arastirma uygulamalari ve islemlerinin için UU-HADYEK' in izni gerekir.

b)     UÜ-HADYEK' in tarafindan yapilan düzenlemelere uygun olarak alinmis bir genel veya özel istisna olmadikça deneylerde fare (mus musculus), siçan (rattus norvegicus), tavsan (oryctolagus cuniculus), kobay (cavia porcellus), hamster (mesocricetus auratus), köpek (canis familiaris) kedi (felis catus), bildircin (coturnix caturnix) ve insan disi primat türlerinin yasal deney hayvani üreticisi ve tedarikçilerinden alinmis olmasi kosulu aranir.  Kedi köpek gibi evcil türlerin sokakta basibos olanlari deneyde kullanilamaz.

c)      Bu yönergenin 4. maddesinde tanimlanan hayvanlar yasal bir tedarik kurulusundan alinmalari ve deneysel maksatla üretilmis olmalari kaydiyla deney hayvani olarak kullanilabilirler.

d)     Dogadan alinmis yaban hayvani üzerinde yapilacak deneylere ancak diger hayvanlarin deneyin amaci ile uyumsuz ya da yeterli olmamasi durumunda onay verilir.

e)     Üniversitede kullanilan hayvanlarin hangi üretici ya da tedarikçi kuruluslardan oldugu tespit edilir ve kayit altina alinarak veritabanina aktarilir.

 

Uludag Üniversitesi Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulun (UÜ-HADYEK) Çalisma Ilkeleri

 

Madde 12.  UÜ-HADYEK asagidaki ilkelere göre çalisir.

a)     Bilimsel arastirmalarda kullanilacak deney hayvanlarina kötü uygulamalardan kaçinmak.

b)     Deney hayvanlarini bu yönergenin 5. maddesinde belirtilen amaçlar kapsaminda kullanilmasini saglamak. Agir ve siddetli aci, stres ya da buna denk eziyet veren deneylerde bir hayvanin bir defadan fazla kullanilmamasini saglamak.

c)      Egitim için sunum amaciyla kongre, konferans ve seminerlerde agrili deneylerin yapilmamasini saglamak.

d)     Hayvanlarin mümkün oldugunca az aci çektirerek ve en az strese sokarak bilimsel açidan güvenilir veri elde edilmesini saglamak.

e)     Arastirmalar süresince kullanilan deney hayvanlarina, türüne uygun sartlar hazirlamak ve en iyi fizyolojik, davranissal ve çevresel kosullarin teminini saglamak.

f)        Deney hayvanlarinin uygun kosullarda ve egitilmis personel ile bakilmasini saglamak.

g)     Canli hayvanlarda yapilacak çalismalarin veteriner hekim ya da ehil kisilerin denetiminde yapilmasini saglamak.

h)      Arastirma protokollerinde arastiricilar tarafindan deneysel hedef noktalarinin belirlenmis olmasini saglamak.

i)        Arastirilan bilginin edilmesi için geçerligi kanitlanmis alternatif yaklasimlar varsa hayvan deneylerini uygun görmemek ve hayvan kullanimini engellemek.

j)        Daha önce ayrintili olarak yapilmis deneylerin tekrarini önlemek.

k)      Deney için uygun hayvan ve yöntemin seçilmesini saglamak.

l)        Geçerli bilimsel sonuç verebilecek en az hayvan sayida hayvan kullanilmasini saglamak.

m)   Deney hayvanlarinin gereksiz aci ve verecek deneylerin uygun anestezi ile yapilmasina saglamak ve çalismalarda uygun anestezi, agri kesici ilaç kullanilmasini saglamak.

n)      Hayvanlarin deney sonrasi uygun kosullarda aci çekmeden öldürülmelerini saglamak.

o)     Anestezi kullanilan deneylerde anestezi sonrasi aciya maruz kalacak hayvanlarda uygun agri kesici kullanilmasini saglamak.

p)     Deney sonrasi sag birakilacak hayvanlarda sagligin tam olarak kazandirilmasi için geçen sürede hayvanin uygun bakimini saglamak, hayvanin yetistirilmesi, üretilmesi ve bakimindan sorumlu veteriner hekim gözetiminde bulundurmak.

q)     Deneyin hayvan ve insanlarin hayati ihtiyaçlarini karsilanmasinda için yeterli önem tasimadigi kanaatine varildiginda hayvanin uzun süreli agir aci yasayacagi ya da yasayabilecegi bir deney tabi olmasinin önlenmesini saglamak.

r)       Arastirma kullanilan ve yasamlarini sürdüren deney hayvanlarina, deney sonunda saglikli yasam kosullarinin teminini saglamak. 

 

Uludag Üniversitesi Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulun (UÜ-HADYEK) Egitim Çalismalari

Madde 13.  UÜ-HADYEK asagidaki egitim çalismalarini yapar.

a)     Deney hayvanlari ile ugrasan ve/veya ugrasacak olan arastiricilarin egitimleri için her yil egitim programlari, laboratuar hayvanlari kullanim sertifikasi programlari açar ve basarili olanlara 'Deney hayvani Kullanim Sertifikasi' verilir.

b)     Deney hayvani kullanicilari sertifika almadan hayvanlar üzerinde deney, egitim, test amaciyla islem yapamaz. Ve çalisma mekanlarinda deney hayvanlarini barindiramazlar.

c)      Deney hayvani üretilmesi ve yetistirilmesi ve sorumlu personelin asgari olarak bilgilendirilmesi ve uyulmasi gereken usul ve esaslari içeren bir meslek içi egitim programi hazirlar ve periyodik olarak uygulanmasini saglar ve denetler.

d)     Egitim programlari UÜ-HADYEK tarafindan belirlenmis yetkili kisiler tarafindan yürütülür.

e)     Onay için sunulan deney hayvani içeren arastirma protokollerine deney hayvani kullanan kisinin kullanim sertifikasi yoksa çalismaya onay verilmez.

f)        Sertifikasi olmayan arastirilar sertifikasi olan baska arastiricilarla basvurabilir. Kendinsin katildigi, ancak dogrudan deney hayvani ile islem yapilamayan durumlarda, sertifikali deney hayvani kullanicilarin yardimi ile deneylerini sürdürebilirler.

 

Madde 14.  Deney hayvani kulanim sertifika programin  Üniversitede nasil yürütülecegi ve ne zaman açilacagina UU-HADYEK karar verir. Sertifika Programinda en az asagidaki konularin bulunmasi ve islenmesi zorunludur.

a)     Deney hayvanlarinin morfolojisi

b)     Deney hayvanlarinin fizyolojisi

c)      Hayvan deneyleri etik ilkeleri

d)     Hayvan deneylerine alternatif yaklasimlar ve yöntemler

e)     Deney hayvanlarinda genel kullanim teknikleri (tutus teknikleri, kan alma teknikleri, anestezi teknikleri, ötenazi teknikleri)

f)        Hayvan deneyleri için laboratuar kurulus ve isletmesi

g)     Temel laboratuar güvenligi

h)      Iyi laboratuar uygulamalari

i)        Hayvan refahi ve davranis özellikleri

j)        Deney hayvanlari üretimi

k)      Deney hayvanlari biyokimyasi

 

Madde 15. Deney hayvanlari Kullanim Sertifika Programi en az 80 saat olup yukaridaki madde 14. sayilan zorunlu ders konularinin islenmesinden sonra geri kalan zamanda laboratuar staji, rotasyon gibi faaliyetlerle tamamlanir. Kursiyerlerin sertifika alabilmeleri için derslere %80 devam ve program sonunda yapilacak sinavda basarili olmak sarttir. Programa kaydolup devam ve basari sartini yerine getirenlere 'UÜ-Deney Hayvanlari Kullanim Sertifikasi' verilir. Sertifika Rektör ve UU-HADYEK Baskaninca imzalanir.

 

Madde 16. Bu Yönerge hükümleri disinda baska kuruluslardan alinmis olan deney hayvani kullanim sertifikalarinin ya da benzerlerinin bu yönetmelik hükümlerine göre esdeger olup olmadiklari Hayvan Deneyleri Merkezi Etik Kurulu karar verir.

 

Madde 17. Lisans/yüksek lisans düzeyinde deney hayvani kullanimi ile ilgili alinmis olan egitimlerin sertifika programina esdeger olup olmadiklari UÜ-HADYEK karar verir.

 

Madde 18. Bu yönergenin yürürlüge girdigi tarihten önce uygun egitim programlarindan geçmis olanlarla ve/veya deney hayvanlari ile en az 1 yil süre ile çalismis oldugunu belgeleyen kisilere , bu yönergenin yürürlüge girdigi 1 ay içinde UÜ-HADYEK basvurmalari halinde yapilacak degerlendirme sonunda Deney hayvani Kullanim Sertifikasi verilebilir.

 

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

Çesitli Hükümler

       

Madde 19.  UÜ-HADYEK' in yazismalari gizli olup, bu yönergede belirtilen yetkili kurumlar disinda üçüncü sahislara bilgi verilemez.

 

Madde 20.  UÜ-HADYEK' in oluru, onaylanan protokolde belirtilen konu ve verilen süre boyunca geçerlidir. Bitirilemeyen projeler için ek süre istenmesi zorunludur.

 

Madde 21. UÜ-HADYEK' in olurlari verilen protokole uygun olmak kaydiyla geçerlidir. Protokol degisikleri için isleme geçilmeden UÜ-HADYEK' in önceden bilgilendirilmesi ve ek onay alinmasi zorunludur.

 

 

BESINCI BÖLÜM

Yürürlük ve Yürütme

 

Yürürlük

Madde 22. Bu Yönerge, U. Üniversite Senatosunun kabulünü izleyen gün yürürlüge girer.  (19 Nisan 2007)

 

Yürütme

Madde 23. Bu Yönerge hükümlerini U. Üniversite Rektörü yürütür.

 

Geçici Hüküm

Madde 1.  Bu Yönergenin yürürlügü girmesi ile Üniversite Senatosunun 21.05.1998 tarihinde kabul ettigi 'Uludag Üniversitesinde Hayvanlarin Deneyde Kullanim ve Bakim Komitesi Kurulu ve Isleyis Yönergesi' yürürlükten kalkar.