Farkındalık hem bir meditasyon türü hem bir özellik olarak ele alınır. Bir meditasyon türü olarak farkındalık, genel olarak, mevcut anın farkındalığını amaçlayan uygulamaları (örn., nefes alış verişine odaklanma) ifade eder (Kabat-Zinn, 1994). Bir özellik olarak farkındalık ise, farkındalığa yatkınlık düzeyi olarak beş alanda tanımlanır (Baer ve arkadaşları, 2006): gözlemleme (observing), tanımlama (describing), farkındalık ile davranma (acting with awareness), içsel deneyimi yargılamama (non-judging inner experience) ve içsel deneyime tepkisizlik (non-reactivity). Hem bir meditasyon türü hem bir özellik olarak farkındalık özellikle yetişkinler üzerinde çeşitli değişkenler ile çalışılmıştır.
Thierry ve çalışma arkadaşları (2016), farkındalık meditasyonunu oldukça küçük bir yaş grubu olan anasınıfı öncesi (4 yaş) çocuklarda uygulamışlar ve farkındalık uygulamasının yönetici işlevler ve dil becerileri üzerindeki etkilerini incelemişlerdir. Farkındalık meditasyonu grubundaki çocuklar bir okul yılı boyunca öğretmenleri tarafından 15 farkındalık temelli ders almışlardır. Kontrol grubundaki çocuklar ise sadece benlik düzenlemesi konusunda destek almışlardır (örn., kurallar ve rutinleri olan bir sınıf ortamı, ileriye yönelik davranışlarını uygun biçimde planlama). Okul yılının başında ve sonunda yönetici işlevler ve dil becerileri açısından değerlendirmelerin ardından, bir yılın sonunda farkındalık meditasyonu grubundaki çocuklar beş alan üzerinden değerlendirilen yönetici işlevlerin ketleme, değiştirme ve duygusal kontrol alanları değil; çalışma belleği ve planlama/düzenleme alanlarında kontrol grubundaki çocuklarda görülmeyen bir ilerleme göstermişlerdir. Dil becerileri açısından ise, her iki grubun kelime bilgisi artmış ama gruplar arası farklılık ortaya çıkmamıştır. Çocuklar anasınıfı öncesi düzeyden anasınıfına geldiğinde farkındalık meditasyonu grubu günde üç defa nefes egzersizine, kontrol grubu ise aynı uygulamalara devam etmiştir. Anasınıfının sonunda çocukların kelime bilgileri ve okuma yazma becerileri değerlendirildiğinde, farkındalık meditasyonu grubunun ilgili alanlardaki bilgi ve becerileri kontrol grubuna göre daha yüksek düzeyde olmuştur. Sonuç olarak, farkındalık meditasyonunun benlik düzenlemesinin daha davranışsal yönleri (ketleme, değiştirme, duygusal kontrol) üzerinde değil, daha bilişsel yönleri (çalışma belleği ve planlama/düzenleme) üzerinde etkili olduğu ve akademik programlarda bu tür uygulamalara yer verilmesinin akademik performans açısından yarar sağlayabileceği görülmektedir.
Thierry ve çalışma arkadaşları bu çalışmalarında çocuklar üzerinden farkındalığa bir meditasyon türü olarak yer vermişken Short ve çalışma arkadaşları (2015) farkındalığı bir özellik olarak ve yetişkinler üzerinden ele almışlardır. Çalışmalarında üniversite öğrencilerinde farkındalığın beş özelliği, yönetici işlevler, benlik düzenleme, iyi oluş ve nörobilişsel kontrol arasındaki ilişkileri incelemişlerdir. Bulgulara göre, farkındalığa yatkınlık düzeyleri daha yüksek olan öğrenciler için, olumlu duygulanımın benlik düzenlemesi tarafından desteklendiği; öte yandan hem benlik düzenlemesinin hem yönetici işlevlerin olumsuz duygulanım açısından koruyucu olabileceği görülmüştür. Farkındalık özellikleri ayrı olarak incelendiğinde; yönetici işlevler ve iyi oluşun en güçlü biçimde ilişkili olduğu özellikler, farkındalık ile davranma ve içsel deneyimi yargılamama iken; benlik düzenlemesinin en güçlü biçimde ilişkili olduğu özellikler, tanımlama ve farkındalık ile davranma olmuştur. Sonuç olarak, bu bulgular farkındalığa yatkınlık düzeylerinin iyi oluş deneyimleri ile ilişkisinin anlaşılmasına katkı sağlamaktadır. Farkındalığa yatkınlık düzeyleri yüksek bireyler, mevcut andaki olaylar için yargılayıcı olmayan bir farkındalık sürdürme ve davranışlarını düzenleme becerisine sahip oldukları ve bunun da yüksek iyi oluş düzeyini getirdiği görülmektedir. Yani yönetici işlevler ve benlik düzenleme becerileri, farkındalığa yatkınlığın iyi oluşu nasıl desteklediğini anlamada yardımcı olmaktadır.
Hem Thierry ve arkadaşları hem Short ve arkadaşlarının çalışmasında farkındalığın yönetici işlevler ve benlik düzenleme üzerinde olumlu etkileri açık görünmektedir. Yalnız ilk çalışmada farkındalık bir meditasyon olarak, ikinci çalışmada bir özellik olarak ele alınmıştır. Buradan hareketle farkındalık meditasyonunun yönetici işlevler ve benlik düzenlemesi üzerindeki etkilerini incelerken farkındalık meditasyonu uygulamaları bireylerin farkındalık özelliklerine göre farklılaşan etkiler gösteriyor olabilir, bu nedenle araştırmalarda bireylerin farkındalık özelliklerini kontrol etmek gerekebilir. Asıl olarak ise farkındalığın hem bir özellik hem bir meditasyon türü olarak yönetici işlevler ve benlik düzenlemesini “nasıl” etkilediğini/değiştirdiğini gösterecek araştırmalara ihtiyaç olduğu görülmektedir.
Kaynaklar:
Baer, R. A., Smith, G. T., Hopkins, J., Krietemeyer, J., & Toney, L. (2006). Using self-report assessment methods to explore facets of mindfulness. Assessment, 13, 27–45.
Kabat-Zinn, J. (1994). Mindfulness meditation for everyday life. New York, NY: Hyperion.
Short, M. M., Mazmanian, D., Oinonen, K., & Mushquash, C. J. (2016). Executive function and self-regulation mediate dispositional mindfulness and well-being. Personality and Individual Differences, 93, 97–103.
Thierry, K. L., Bryant, H. L., Nobles, S. S., & Norris, K. S. (2016). Two-year impact of a mindfulness-based program on preschoolers’ self-regulation and academic performance. Early Education and Development.
Görsel kaynak: https://positivepsychologyprogram.com/mindfulness-meditati…/
