Öz-duyarlık (self-compassion; Neff, 2003) Budizm felsefesini temel alan bir kavram olup yüzyıllardır bilinmesine rağmen batılı psikologlar için yeni bir kavramdır. İlk ampirik çalışmalara göre öz-duyarlık yaşam doyumu, sosyal bağlılık, duygusal zeka ve mutluluk ile pozitif ilişki; kaygı, depresyon, utanç, başarısızlık korkusu ve tükenmişlik ile negatif ilişki göstermektedir (örn., Barnard ve Curry, 2011; Mills vd., 2007). Psikolojik iyi oluşa katkı sağladığı görünen öz-duyarlık nedir?
Öz-duyarlık, bireye acı ve rahatsızlık veren durumlarda bireyin kendine karşı sevecen olması, yaşadığı olumsuz deneyimleri diğer insanların da yaşayabileceğini bilerek bu deneyimlerini yaşamın doğal bir süreci olarak kabul etmesi ve duygu ve düşüncelerini farkındalık içinde anlaması şeklinde tanımlanır (Neff, 2003). Bu bağlamda öz-duyarlık üç bileşenden oluşmaktadır: (1) öz-sevecenlik (self-kindness) (2) paylaşımların bilincinde olma (common humanity) (3) farkındalık (mindfulness). Öz-duyarlığın bileşenlerinden birinci bileşen olan öz-sevecenlik, bireyin kendini ön yargısız biçimde anlamaya çalışarak sert bir biçimde yargılaması ve eleştirmesi yerine kendine nazik ve sevecen davranmasını; ikinci bileşen olan paylaşımların bilincinde olma, bireyin yaşadığı deneyimleri diğer insanların da yaşayabileceğini bilmesi ve izolasyon yaşamak yerine kendi deneyimlerini insanlık deneyimleri olarak görmesi ve son olarak üçüncü bileşen olan farkındalık, bireyin duygu ve düşüncelerinden kaçınması ve onlar ile aşırı özdeşleşmesi yerine onları olduğu gibi kabul etmesini ifade etmektedir.
Öz-duyarlığın bireyin iyi oluşu üzerindeki etkileri yoğun olarak çalışılmış ve iyi oluş üzerindeki olumlu etkileri tutarlı biçimde gösterilmiş olması dolayısıyla Akın ve Eroğlu da (2013) öz-duyarlığın kişiler arası ilişkiler bağlamında rolünü incelemişlerdir. Türkiye’de genç yetişkinler üzerinde öz-duyarlık ve ilişkisel-karşılıklı bağımlı benlik kurgusu ilişkisini inceleyen araştırmacılar ilişkisel-karşılıklı bağımlı benlik kurgusunun öz-sevecenlik, paylaşımların bilincinde olma ve farkındalık ile pozitif; öz-yargılama, izolasyon ve aşırı özdeşleşme ile negatif ilişkisini beklemişlerdir. Bulgulara göre, beklenildiği gibi bir tablo ortaya çıkmıştır: Öz-sevecenlik, paylaşımların bilincinde olma ve farkındalık ilişkisel-karşılıklı bağımlı benlik kurgusu ile pozitif ilişkili; diğer taraftan öz-yargılama, izolasyon ve aşırı özdeşleşme ilişkisel-karşılıklı bağımlı benlik kurgusu ile negatif ilişkili bulunmuştur. Öz-duyarlığın karşılıklı bağımlı benlik kurgusu ile birlikte bağımsız benlik kurgusu ile de ilişkisini incelemeyi amaçlayan Neff, Pisitsungkagarn ve Hsieh (2008) kültürler arası bir çalışma olarak Birleşik Devletler, Tayland ve Tayvan’da genç yetişkinler üzerinde çalışmışlardır. Öz-duyarlık düzeyi en yüksek Tayland, ardından Birleşik Devletler ve en düşük Tayvan’da bulunurken; öz-duyarlık ve karşılıklı bağımlı benlik kurgusu pozitif ilişkisi sadece Tayland’da; öz-duyarlık ve bağımsız benlik kurgusu pozitif ilişkisi ise hem Birleşik Devletler hem Tayvan’da ortaya çıkmıştır. Bu bulgular öz-duyarlığın doğu-batı kültürü farklılıkları değil belirli kültürel özellikler ile ilişkili olduğunu göstermektedir. Ayrıca öz-duyarlık üç kültürde de iyi oluş ile pozitif ilişkili bulunmuştur.
Bu ilişkiler öz-duyarlık düzeyinin yükseltilmesi için yararlanılabilecek uygulamalara olan ihtiyacı göstermektedir. Farkındalık meditasyonu da bu ihtiyacı karşılayabilecek uygulamalardan biri olabilir.
Kaynaklar:
Akın, A. ve Eroğlu, Y. (2013). Self-compassion and relational-interdependent self-construal. Studia Psychologica, 55(2), 111–121.
Barnard, L. K. ve Curry, J. F. (2012). The relationship of clergy burnout to self-compassion and other personality dimensions. Pastoral Psychology, 61(2), 149-163.
Mills, A., Gilbert, P., Bellew, R., McEwan, K. ve Gale, C. (2007). Paranoid
beliefs and self-criticism in students. Clinical Psychology & Psychotherapy,
14, 358–364.
Neff, K. (2003). Self-compassion: An alternative conceptualization of a healthy attitude toward oneself. Self and identity, 2(2), 85-101.
Neff, K. D., Pisitsungkagarn, K. ve Hsieh, Y.-P. (2008). Self-compassion and self-construal in the United States, Thailand, and Taiwan. Journal of Cross-Cultural Psychology, 39(3), 267–285.
